Lang thang thương nhớ đồng quê...

Có một Quảng Trị khác, dân dã bình yên với những món ăn quê mùa mộc mạc mà ai đã một lần lang thang đến những phiên chợ nghèo, ngồi thưởng thức món quê trên chõng tre, nghe gió bấc lùa qua liếp quán hẳn khó lòng quên được.

Như hôm nay, một ngày vào đông, trời hanh hao không mưa không nắng, lên một chiếc xe máy rong ruổi trên con đường men theo dòng sông nhỏ để biết thêm những món ngon quê kiểng xứ này.
Từ Thành cổ Quảng Trị, xuôi chừng ba cây số sẽ gặp chợ Sãi (Sãi là gọi theo tên xưa của vùng đất chúa Sãi - Sãi Vương Nguyễn Phúc Nguyên - từng trấn ngự, nay thuộc xã Triệu Thành, huyện Triệu Phong, ngay cạnh nhà lưu niệm cố Tổng bí thư Lê Duẩn).

Món ngon chợ nghèo

Chợ Sãi nức tiếng vì món nem, chính xác là “nem lụi”, nem nướng. Trong bài vè dân gian thống kê các sản vật của Quảng Trị, “nem chợ Sãi” xếp số 1 theo thứ tự “nem chợ Sãi, vải La Vang, khoai Quán Ngang, dầu tràm Đại Nại...”.

< Nem lụi chợ Sãi.

Nem lụi chợ Sãi cũng là thịt xay được viên tròn, xâu vào que tre đem nướng, nhưng đặc sắc bởi cách ướp gia vị vào thịt viên để khi nướng lên, bên ngoài săn giòn mà bên trong mềm tươi, rất ngọt. Nem nướng lên cho vào trong lớp bánh đa mỏng như giấy lụa cuốn cùng các loại rau sống, trái vả, khế, chuối chát cắt lát mỏng rồi chấm với nước “lèo” - loại nước chấm được pha chế từ lạc rang xay nhỏ, hòa sền sệt với gia vị, vừa béo ngậy vừa bùi mà thơm đậm đà. Đưa lên miệng, vị thơm ngọt của thịt, vị chua của khế, vị chát của vả, chuối xanh, mùi thơm của rau, vị béo bùi của nước chấm hòa thành bản “giao hưởng hương vị đồng quê” khiến ai ăn một lần khó mà quên được.

< Một góc miếu thờ tiến sĩ và các vị có công với nước tại làng Bích La Đông.

Từ chợ Sãi có thể xuôi về phía làng Bích La Đông, quê hương của danh họa Lê Bá Đảng, thăm ngôi nhà của ông nay đã thành một địa chỉ văn hóa. Qua những cánh đồng xanh mướt, rồi băng qua dòng Vĩnh Định, một trong tám con sông được đào từ thời nhà Nguyễn từng được khắc lên cửu đỉnh Huế. Từ đây men theo bờ sông đào, bạn sẽ đi qua những chợ làng mà mỗi nơi đều có những món ăn đi vào ca dao tục ngữ miền đất này như “bánh ướt Phương Lang/ cháo bột Kẻ Diên/ canh ám làng Lam/mắm đam Trà Trì/ cá chằm Trà Lộc/ môn dộc An Đôn/Kim Long mỹ tửu...”.

< Quán quê ở chằm Trà Lộc.

Phương Lang là tên một ngôi làng thuộc xã Hải Ba (huyện Hải Lăng), bánh ướt ở đây ngon không chỉ vì được làm từ loại gạo ngon của đồng đất xứ này. Ghé chợ Phương Lang sẽ thấy một quán bình dân có cái biển “bánh ướt dì Si”. Dì Si là tên bà chủ quán bánh ướt nổi tiếng trong vùng. Đĩa bánh ướt trắng muốt, mềm mà không bở, đĩa thịt heo ba chỉ (ba rọi) là loại thịt được dì Si “thửa” riêng cho quán.

< Bánh ướt Phương Lang.

Thịt heo cung cấp cho quán là loại heo cỏ, thịt thơm, chắc như heo bản. Và bí quyết cuối cùng là thứ nước chấm rất đặc biệt làm từ tương ớt pha với nước mắm nhĩ nguyên chất, ăn kèm rau sống. Nghe tả có vẻ giản dị nhưng đã một lần ăn bánh ướt Phương Lang “đúng điệu”, khách phương xa khó lòng quên được ngôi chợ nhỏ bên dòng Vĩnh Định này.

Linh hồn quê kiểng

Rời Phương Lang, có thể ghé qua chằm Trà Lộc, bàu nước mênh mông giờ đã là khu du lịch sinh thái, nơi những gốc tràm có tuổi thọ cả 500 năm soi bóng xuống hồ nước trong xanh. Lạ kỳ là giữa vùng cát trắng lại có một hồ nước ngọt mênh mang như vậy. Trên căn chòi lá la đà trên nước, với cá tươi từ hồ, gà tươi từ đồi, Trà Lộc đã là điểm hẹn của du khách sau khi đến La Vang cách đó chỉ vài cây số. Nếu không ăn trưa ở Trà Lộc thì xuôi về Lam Thủy, ngôi làng nhỏ ở xã Hải Vĩnh, nhờ người làng nấu cho món canh ngon trứ danh gọi là canh “ám”.

< Rau sôông.

Món canh được nấu bởi một loại rau có cái tên khó gọi - rau sôông, một loại rau dại có vị chua chỉ mọc nhiều ở làng này. Canh nấu cả thân, cành, lá, nhưng thân cành cho vào nồi nấu chắt lấy nước, sau đó vớt ra mới cho lá rau vào. Cá lóc sau khi làm xong được um với gia vị rồi cho vào nồi nấu cùng nước rau sôông, nêm nếm vừa ăn. Nồi canh có vị chua, béo hơi chát, ăn kèm rau cải tươi cắt nhỏ và thân chuối non thái mỏng. Nghe tả canh ám làng Lam thấy có vẻ nghèo và đạm bạc, nhưng thử ăn một lần mới cảm cả một trời nhớ thương trong bát canh ngọt ngon đến tận cùng vị giác ấy...

< Lễ hội chợ đình Bích La.

Ngược làng Lam, không thể không qua Kẻ Diên với đặc sản cháo “vạc chờng”. Đấy là gọi theo phương ngữ Quảng Trị, còn dịch ra phổ thông thì “vạc chờng” chính là... “dát giường”, bởi cháo được nấu từ những thanh bột dài, tượng hình như những thanh “dát giường” nên cứ thế quen tên chứ thật ra đó là một loại cháo bột. Bột gạo được nhồi sú cho trắm lại, cắt thành từng thanh nhỏ, nấu với cá lóc đồng vùng Kẻ Diên.

Không thể kể hết cái cách thức nấu loại cháo này trong một bài báo nhỏ, nhưng cứ đọc câu ca này thì biết người dân nơi đây tôn vinh nó đến thế nào: “Nhớ chi như cháo vạc chờng/Đứng mơ mùi nén ngồi thương mùi hành...”. Vào tiết đông sang hiu hiu rét thế này, ngồi trên chõng tre trên đất cũ Kẻ Diên mà húp tô cháo “vạc chờng” cay thơm điếc mũi sẽ thấy lòng ấm sực, chiêu thêm ngụm rượu làng Kim Long trứ danh “mỹ tửu” thì thật lòng chưa biết việc dự một yến tiệc cao lương mỹ vị và thưởng thức bát cháo nhà quê nơi đây, cái nào sung sướng hơn cái nào!

Đặc sản Quảng Trị được giới thiệu đầy đủ trong vè sau:

Gái Đông Hà, gà Dốc Miếu,
Thuốc điếu chợ Kên, rau dền Mai Xá.
Diếp cá Hiền Lương, dồi trường Bến Hải,
Dưa cải Vĩnh Trung, Cửa Tùng cá nghéo.
Kẹo kéo Bến Quan, thịt ngan Vĩnh Chấp,
Khoai hấp triệu Phong, cháo lòng Hồ Xá.
Cháo cá Bàu Sen (Quảng Bình), cơm men Vĩnh Thủy,
Kim chỉ chợ Mai, thịt nai Đác Rống (Đa Krông).
Giò móng Cồn Tiên, cơm chiên Quảng Trị...

Lang thang một quãng đường quê vậy thôi cũng đủ để hay rằng hóa ra hạnh phúc đôi khi cũng giản dị đến vô cùng. Sau mỗi món ẩm thực quê mùa kia còn ẩn tàng một ngụ ngôn về tình yêu quê kiểng.

Du lịch, GO! - Theo Lê Đức Dục (TTO), internet